Het Duitse Erfrecht

Wanneer een Nederlander in Duitsland gaat wonen, krijgt hij of zij direct te maken met taal- en cultuurverschillen. Minder zichtbaar, maar zeker zo relevant zijn de veranderingen en bijzonderheden in de juridische status van deze Nederlanders. Deze worden vaak pas opgemerkt wanneer een Nederlander – woonachtig in Duitsland – overlijdt en de verdeling van een nalatenschap ter sprake komt.

Woonplaatsbeginsel

Stel, een Nederlander woont op het moment van zijn overlijden in Duitsland en heeft daar vermogen opgebouwd. Sinds 15 augustus 2015 geldt de Verordening (EU) nr. 650/2012 (EU-ErbVO) voor Duitsland en Nederland. Volgens art. 21 lid 1 EU-ErbVO is de gehele rechtsopvolging bij overlijden in principe onderworpen aan het recht van het land waarin de erflater op het moment van overlijden zijn gewoonlijke verblijfplaats had.

Om de gewoonlijke verblijfplaats te bepalen, moet een algemene beoordeling worden gemaakt van de levensomstandigheden van de overledene in de jaren voor zijn overlijden en op het moment van zijn overlijden. Er moet rekening worden gehouden met alle relevante feiten, in het bijzonder de duur en de regelmaat van het verblijf van de erflater in het betreffende land en de omstandigheden en redenen die daarmee verband houden.

Alleen als uit het geheel van alle omstandigheden duidelijk blijkt dat de erflater een nauwere band heeft met een ander land, geldt voor de erfopvolging het recht van dat land.

Volgens artikel 22 van de EU-ErbVO heeft de erflater de mogelijkheid om bij uiterste wilsbeschikking te bepalen dat, ongeacht zijn gewoonlijke verblijfplaats, de gehele nalatenschap wordt beheerst door het recht van het land waarvan hij op het tijdstip van de rechtskeuze of op het tijdstip van zijn overlijden de nationaliteit had. Dat betekent dat een Nederlander door een rechtskeuze kan kiezen voor het Nederlandse recht, zodat het Nederlandse recht dan van toepassing is op zijn nalatenschap.

Wettelijke erfopvolging

Net als in Nederland verdeelt men in Duitsland bij de wettelijke erfopvolging (Gesetzliche Erbfolge) familieleden in groepen. Erfgenamen van de eerste groep (Erste Ordnung) zijn de afstammelingen van de erflater (Erblasser). In eerste instantie zijn dit de kinderen. Wanneer een kind niet meer leeft, gaat het om zijn of haar afstammelingen, ofwel: de kleinkinderen en achterkleinkinderen van de overleden persoon. Erfgenamen van de tweede groep (Zweite Ordnung) zijn de ouders van de overleden persoon en hun afstammelingen, ofwel: vader, moeder, broer(s) en zus(sen) van de overledene. Zij komen enkel aan bod, wanneer er geen erfgenamen in de eerste groep bestaan. Erfgenamen van de derde groep (Dritte Ordnung) zijn de grootouders van de overledene en diens afstammelingen (tantes, ooms, neven en nichten). Erfgenamen van de vierde groep en verdere groepen (Vierte Ordnung und weitere Ordnungen) zijn de overgrootouders van de overledene en diens afstammelingen.

Wettelijk erfdeel van de echtgeno(o)t(e)

Wanneer de overledene gehuwd is geweest en de echtgeno(o)t(e) nog leeft, ontvangt deoverlevende echtgenoot, die wettelijk erfgenaam wordt (dus niet in een testament is bedacht), van tevoren en aanvullend bij zijn erfdeel het zogenoemde Voraus. Dit betreft alle bij het huishouden behorende voorwerpen zoals meubels, tapijten, huishoudelijke apparatuur, boeken en schilderijen.

De hoogte van het erfdeel (Erbquote) van de overlevende echtgenoot hangt van verschillende factoren af. In de eerste plaats is deze afhankelijk of de familieleden van de overledene tevens erven en welke familieleden dit zijn. Ook is de hoogte van het erfdeel afhankelijk van de (eventuele) huwelijkse voorwaarden (Güterstand) die de echtgenoten hebben laten vastleggen. Volgens de wet erft de echtgenoot naast de familieleden van de eerste groep (bijv. de kinderen) ¼ van de nalatenschap. Het eventuele overige deel van het erfdeel hangt van de huwelijkse voorwaarden van de echtgenoten af. Hebben zij in wettelijk deelgenootschap (Gesetzlicher Güterstand der Zugewinngemeinschaft) geleefd – wat geldig is zolang er niets anders wordt vastgelegd – komt hier nog eens 1/4 erfdeel bij.

Aanvaarden of verwerpen van een erfenis

Het komt ook regelmatig voor dat iemand schulden heeft bij overlijden. Na het overlijden zouden de schulden op de erfgenamen over kunnen gaan. In Nederland is het mogelijk een erfenis zuiver te aanvaarden, beneficiair te aanvaarden of te verwerpen. De erfgenamen hebben in principe drie maanden de tijd om te beslissen of zij de erfenis willen aanvaarden. In Duitsland is het niet mogelijk om een erfenis beneficiair te aanvaarden. Bovendien is de termijn om over de aanvaarding te beslissen veel korter, namelijk zo´n zes weken. Als een erfgenaam in Duitsland woont en de erfenis wil verwerpen, moet hij dit binnen zes weken kenbaar maken aan het Nachlassgericht (de bevoegde rechtbank) of een desbetreffende verklaring laten opmaken door een Duitse notaris.

Erfgenamen in Nederland

Als de erfgenamen in Nederland wonen, gelden er andere termijnen. In dat geval heeft een erfgenaam namelijk zes maanden de tijd om over de aanvaarding te beslissen. Het is erg belangrijk dat er binnen deze periode onderzoek wordt gedaan naar de bezittingen en de schulden van de erflater. Het komt vaak voor dat erfgenamen niet weten dat de erflater bij overlijden schulden heeft. Binnen deze zes maanden moet de knoop worden doorgehakt: aanvaarden of verwerpen. De bevoegde rechtbank moet de (notariële) verklaring van de erfgenaam of erfgenamen voor afloop van de termijn van zes maanden hebben ontvangen.

Juridische ondersteuning

Het Duitse erfrecht kan complex overkomen, maar deskundige begeleiding kan u hierbij helpen. Graag geven wij u advies bij het openvallen van een grensoverschrijdende nalatenschap. Ook kunnen wij u helpen bij het opstellen van een overzicht van de bezittingen en schulden van een erflater, zodat u een weloverwogen keuze kunt maken omtrent de aanvaarding van een erfenis. Neem bij vragen contact op met Alexander Crämer, Rechtsanwalt.